CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİNDE ADAYLIK

(SON KISIMDAN)

Tam metin için referans: Anayasa Hukuku Dergisi, C. II, S. 4, Legal Yay., ss. 199-264.
Tam sayfa okumak için, linke tıklayınız:
http://files.flipsnack.net/iframehtml5/embed.html?hash=ft30r0we&fullscreen=1&pwm=true&startIndex=0&previous_page=true

2007-2013 konjonktürü sonrası 2014 CB seçimlerinin 2 yöntem açısından analizi

11. CB adayı A.GÜL’ün seçim süreci öncesi ve esnasındaki tartışma ve gerginlikleri, “Cumhuriyet mitingleri”ni anımsayalım. Ardından, ERDOĞAN-GÜL sürtüşmesi sırasında, daha önce muhalefet tarafından “istenmeyen adam” ilân edilen GÜL’ün denge unsuru olarak görüldüğünü de ekleyelim.

AKP grubu veya TBMM’deki 20 üyesi GÜL’ü 12. CB adaylığı için göstermediği takdirde, -GÜL’ün kendisi de re’sen aday olamayacağına göre- ERDOĞAN karşısına GÜL’ü yeniden çıkarma işlevi, kaderin garip bir cilvesi olarak muhalefet partilerine kalabilir. Bunun da çok güçlü bir olasılık olmadığı düşünülürse, mevcut CB GÜL’ü bir sürprizin beklediği tahmin edilebilir.

Zira, Anayasa ve Yasa’da, 20 TBMM üyesi ve % 10’u aşan siyasal partilere yetki tanınırken, ilki açısından “mevcut TBMM”ye, ikincisi açısından “en son yapılan milletvekili genel seçimleri”ne işaret edilir.

Bu bağlamda, TBMM ve CB seçimleri arasında bir bağ olduğu açıktır. Dolayısıyla, olası seçim tarihlerini anımsamakta yarar var: TBMM genel seçimleri -mevcut TBMM erken seçim kararı alınmadığı takdirde, 2015’te; 12. CB seçimleri ise -mevcut CB istifa vb. nedenlerle makamını boşaltmadığı takdirde- 2014’te yapılacaktır. Sonuç olarak, CB seçimlerinin yeni TBMM seçimlerinden önce yapılması, en güçlü olasılık.

Bu durumda, şu soru karşımıza çıkar: 12 CB seçimlerinde, CB adayı önerme bakımından dengeler nasıl şekillenebilir? Soruyu, her iki alternatif yöntem açısından ayrı ayrı yanıtlayalım:

·         % 10’u aşan partilerce aday gösterilme: 2011 seçimleri sonucu TBMM’ye giren parti sayısı, 3: AKP, CHP, MHP. Seçimlerdeki baraj oranı (Milletvekili Seçimi Kanunu-MSK, md. 33/1) ve CB Seçimlerinde CB adayı önermede baraj oranı (CSK, md. (md. 7/2, c. 1) aynı: % 10. Dolayısıyla, tek başına aday önerme yetkisine yalnızca bu 3 parti sahip. TBMM’de grubu bulunan diğer parti BDP ise, bağımsız adaylıklar yoluyla grup kurabildiği için, ancak diğer partilerle (TBMM dışından da olabilir) birlikte ortak aday önerebilir veya 2. yolu kullanabilir (20 üye ile önerme). BDP’nin TBMM dışından partilerle ortak aday önerebileceği bir an için kabul edilse dahi, % 6.6’lık oy dilimini diğer partilerle % 10’a tamamlayamayacaktır. Diğer partilerden BDP’ye geçiş, örneğin olağan dışı bir gelişme sonucu üye sayısı itibariyle anamuhalefet konumuna yükselse dahi, son seçimlerdeki baraj esas alındığı için, bu yolu kullanması mümkün olmaz. Bu durumda geriye, TBMM’deki 3 partiden birinin adayını ortak göstermek veya 2. yöntemi kullanmak kalır. Her partinin, yalnızca bir CB adayını tercih edebileceği de unutulmamalı.

·         20 TBMM üyesince aday gösterilme: 2007 öncesindeki 110 TBMM üyesine karşılık, 2007 değişikliği ile 20 üyenin CB adayı göstermek için yeterli olduğunu yineleyelim. Bu takdirde, TBMM üyelerince önerilebilecek CB adayı sayısı artacaktır: Daha önce en fazla 5 iken (550/110); mevcut kurallara göre, en fazla 27 aday çıkabilir (550/20), geri kalan üyeler ise 20 üyeyi tamamlayamaz. Her TBMM üyesinin, yalnızca bir CB adayını tercih edebileceği de unutulmamalı. Bir diğer önemli etken, mevcut TBMM kompozisyonunda partilerin ağırlığıdır. Aralık 2013 itibariyle, TBMM’nin mevcut 548 üyesinin genel dağılımı şu şekildedir: AKP: 327, CHP: 134, MHP: 52, BDP: 26, Bağımsız: 5, son olarak kurulan HDP: 4. Dolayısıyla, BDP söz konusu sandalyeleri koruduğu takdirde, 20 üyesi ile aday gösterebilir. Ancak, partiler arası ortak aday gösterme ve diğer partilerin veya TBMM üyelerini aday gösterme işlemlerine katılım ve geçişler açısından bir engel bulunmamaktadır. Ayrıca, her partinin ve her TBMM üyesinin yalnızca bir CB adayını tercih edebileceği birlikte dikkate alındığında, partiler aracılığıyla aday gösterme durumunda, ilgili partinin üyelerinin 20 milletvekili ile bir araya gelerek başka bir aday göstermesi de mümkündür. Zira, 1. yöntemde belirleyici olan, TBMM üyelerinin değil, partilerin iradesidir. Son olarak, gerek bağımsızların ve gerekse son kurulan Parti’nin, şu an itibariyle sırasıyla 5 ve 4’er üyeleri bulunduğundan, ne parti, ne de milletvekilleri yoluyla aday gösteremeyeceği eklenmelidir. Ancak, aday gösterme dönemine dek milletvekilleri sayısındaki artış 20’yi bulduğu takdirde, Anayasa ve Yasa uyarınca bu yetkiyi kullanabileceklerdir.

Diğer bireyler aday olabilir mi?: Aşamalı olarak irdeleyelim:

·         Her birey, CB adayı olabilir mi?: Hayır. Genel olarak, CB adaylığının tüm bireyler değil, yalnızca yurttaşlar için tanınması söz konusudur.

·         Her yurttaş, CB adayı olabilir mi?: Hayır. Genel olarak, CB adaylığı için, parlamenter olma koşullarından daha zor ön koşullar (Any. md. 76 deyimi ile “seçilebilme yeterliliği”) geçerlidir.

·         Her yurttaş, bizzat CB adayı olabilir mi?: Hayır. Genel olarak, parlamenter olmak için bizzat ve başka bir izin/önerilme koşulu geçerli iken, hemen hemen her ülkede CB adaylığı kişisel irade ve belli iradeler tarafından önerilme ve muvafakat koşullarının gerçekleşmesine bağlanmıştır.

Yukarıdaki 3 soruya verilen “hayır” yanıtı, 1982 Anayasası açısından aynen geçerlidir. CB seçimi için, belirli sayıda milletvekili veya siyasal parti tarafından aday gösterilme zorunluluğunun, demokratik ilkelerle bağdaşmayacağı savunulmaktadır.

Genel olarak bakıldığında, “aday olma hakkı”, “seçilme hakkı”nın önemli bir parçasıdır. Ancak, Any. md. 76/1 ve 2 uyarınca koşulları sağlayan her yurttaşın aday olabilmesi, yalnızca TBMM üyeliği için güvence teşkil eder: “Yirmibeş yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir”.

Örneğin bir milletvekili, tek başına kendi isteği ve iradesi ile aday olamaz. Aynı husus, tutuklu milletvekilleri, TBMM üyesi olmayan diğer kişiler, hatta mevcut CB, kısacası herkes için geçerlidir.